Trong những bài viết trước, chúng ta đã tìm hiểu về các nguồn thông tin đáng tin cậy, cách đọc lướt và chọn lọc thông tin cũng như cách lắp đặt thông tin vào bài viết để có chiều sâu, thì hôm nay chúng ta sẽ cùng nắm rõ cách ghi những dữ liệu này một cách hợp lý trong bài viết. Thực tế, rất nhiều người viết gặp rắc rối vì hoặc ghi chú quá sơ sài (đến khi cần thì không biết tìm lại ở đâu), hoặc trích dẫn tùy tiện (khiến bài viết thiếu sức nặng, thậm chí gây hiểu nhầm là sao chép).
Để tránh điều đó, bạn có thể tham khảo một số chia sẻ dưới đây cùng mình nhé.
3 cách trích dẫn thông tin phổ biến hiện nay
Trích dẫn nguyên văn:
Trích dẫn nguyên văn là một trong những cách được mình sử dụng khá nhiều. Bạn có thể dùng trích dẫn nguyên văn nếu như câu nói đó có sự biểu cảm, đáng nhớ và có sức nặng. Ví dụ như một phát biểu quan trọng từ chuyên gia/đơn vị uy tín cần nguyên văn để tránh xuyên tạc, một văn bản pháp lý, định nghĩa chính thức, hay tuyên bố công bố (không được diễn đạt lại dễ gây hiểu nhầm) đều có thể được.
Ví dụ: “70% lao động trẻ ở Đông Nam Á cần đào tạo lại kỹ năng số trong 5 năm tới.” – World Bank (2024).
Trích dẫn bằng cách diễn đạt lại:
Nếu muốn tóm tắt ý chính để rút gọn thông tin cho mạch văn của bạn hoặc muốn lồng thông tin vào lập luận mà không làm gián đoạn nhịp đọc thì có thể dùng trích dẫn bằng cách diễn đạt lại. 4 nguyên tắc của việc diễn đạt lại bạn cần nhớ là đọc thật kỹ nguồn, viết lại bằng ngôn ngữ của bạn, không được bóp méo ý nghĩa gốc và tất nhiên vẫn phải ghi nguồn chính xác.
Ví dụ: Nguyên bản là “82% marketer cho rằng video là định dạng quan trọng nhất” – HubSpot (2024), bạn có thể diễn đạt lại bằng “Theo báo cáo HubSpot (2024), phần lớn nhà tiếp thị hiện coi video là kênh chủ lực trong chiến lược nội dung”.
Trích dẫn tổng hợp từ nhiều nguồn:
Trích dẫn tổng hợp được dùng trong trường hợp bạn có nhiều nguồn muốn so sánh đối chiếu để rút ra một góc nhìn mới, muốn tạo luận điểm độc đáo hoặc bạn nhận thấy sự mâu thuẫn giữa các nguồn và bạn muốn đưa ra ra lời giải thích vì sao có sự khác nhau này. Với trích dẫn loại này, bạn có thể đặt hai (hoặc nhiều) nguồn cạnh nhau, nêu điểm giống và khác nhau. Từ đối chiếu này bạn có thể rút ra quan điểm riêng của bạn.
Ví dụ: Nguồn A (báo X) cho thấy giảm học thêm; nguồn B (báo Y) ghi nhận nhu cầu vẫn cao nhưng chuyển sang hình thức trực tuyến. Nhìn chung, có thể hiểu là…Sau đó bạn nêu luận điểm: “Điều này cho thấy thay vì chấm dứt, thị trường đang chuyển hình thức…” rồi dẫn gợi ý hành động.
Cách giới thiệu trích dẫn/nguồn trong nội dung bài viết
Sau khi đã nắm được các cách trích dẫn phổ biến, bạn cũng cần phải nắm được cách giới thiệu những trích dẫn này trong bài viết để có được mạch văn mượt mà hơn.
4 cách giới thiệu trích dẫn đơn giản bạn có thể tham khảo là:
– Dẫn nguồn chuyên gia: “Theo TS. Nguyễn Văn A ( nghiên cứu / phát biểu tại …, 2024):”
– Dẫn báo cáo/nhóm nghiên cứu: “Báo cáo của [Tổ chức] (2024) chỉ ra rằng…”
– Dẫn social/insight: “Một thành viên trong group X chia sẻ: ‘…’” / “Nhiều bình luận trong group X phản ánh rằng…”
– Khi tổng hợp: “So sánh giữa báo cáo A và B cho thấy…”
Cách ghi nguồn trích dẫn trong nội dung bài viết
Không chỉ dừng lại ở các cách trích dẫn, cách giới thiệu trích dẫn và cách dùng, cách ghi nguồn trong nội dung bài viết cũng là điều quan trọng bạn cần chú ý. Vì việc ghi nguồn sao cho đúng cách cũng thể hiện sự chuyên nghiệp và nghiêm túc của tác giả trong việc sử dụng thông tin.
Thường thì trong nội dung bài viết, mình sẽ sử dụng linh hoạt các cách ghi nguồn như sau:
Hyperlink nguồn chính:
Đây là cách mình thường áp dụng nhiều nhất đối với các dạng bài Blog. Cách làm khá đơn giản là đặt link trực tiếp vào tên nguồn/cụm từ liên quan (ví dụ: World Bank (2024) -> link). Người đọc khi click vào link này sẽ dẫn đến nguồn ban đầu để cảm thấy tin tưởng hơn nội dung chúng ta viết ra. Mặt khác, Google cũng hiểu ngữ cảnh và tăng cường độ tin cậy hơn cho website.
Ghi chú ngắn ngay sau trích dẫn:
Nếu bạn không muốn chèn link trực tiếp thì có thể ghi chú ngắn ngay sau trích dẫn dạng “(Nguồn: World Bank, 2024)”. Đây là cách làm mình hay áp dụng cho viết trên các nền tảng không cho chèn link trực tiếp trong bài như facebook, group kín,…
Footnote chi tiết ở cuối bài viết:
Footnote là phần ghi chú, giải thích hoặc trích dẫn thêm thông tin được đặt ở cuối mỗi trang trong một tài liệu, sách hoặc bài viết. Nó thường được đánh dấu bằng số nhỏ hoặc ký hiệu ngay sau một từ, cụm từ hoặc câu trong nội dung chính.
Ví dụ việc đọc sách không chỉ giúp mở rộng kiến thức mà còn rèn luyện khả năng tư duy phản biện¹. thì khi lướt đến cuối chân trang bạn có thể thấy. ¹ Daniel Kahneman, Thinking, Fast and Slow, Farrar, Straus and Giroux, 2011. Lưu ý khi muốn dùng footnote là bạn không nên quá lạm dụng, luôn có sự đồng nhất trong cách sử dụng, lấy thông tin từ những nguồn uy tín,…
Một số lưu ý khác khi sử dụng trích dẫn cho bài viết
– Nếu trích dẫn có số liệu, hãy trình bày một cách rõ ràng và chính xác nhất. Công thức ngắn gọn khi đưa số liệu là con số + đơn vị. Ví dụ như 82%, 450.000 người,…
– Nếu lấy trích dẫn từ social / group / review thì nên tôn trọng quyền riêng tư của tác giả bằng cách ẩn danh như “một thành viên group X…”. Hoặc tốt hơn hết bạn nên inbox riêng để xin phép trước. Trường hợp trích nguồn dạng tổng hợp, bạn cần nêu rõ quy mô của trích dẫn đó. Ví dụ như trong 3 group với ~500 comment, 60% phản ánh…”. Đồng thời nhớ ghi rõ tên social, group, thời gian thu thập data.
– Đối với các nguồn vẫn còn đang mâu thuẫn, bạn không nên chối bỏ. Thay vào đó cần nêu ra và đưa kèm lời giải thích. Còn nếu như không thể giải thích bạn ghi rõ “còn tranh cãi” và đưa cách bạn chọn luận điểm (ví dụ: “Mình thiên về nguồn X vì…”).
– Không trích dài nguyên văn từ tác phẩm có bản quyền (sách, bài báo) mà không xin phép.
– Nên trích câu ngắn hợp lý (thường < 200 từ tùy luật địa phương) và kèm nguồn.
– Với ảnh, biểu đồ, bảng từ nguồn khác bạn cần xin phép hoặc dùng hình tự vẽ.
Nhìn chung, để có được trích dẫn đúng và phù hợp, bạn cần trả lời được đúng 3 câu hỏi là Tại sao tôi đưa nó vào? Nó chứng minh/đỡ cho luận điểm nào? Nó có được diễn giải đúng không?. Hãy nhớ là trích dẫn đúng cách không phải công việc “kỹ thuật” tẻ nhạt, đó là nơi bạn thể hiện tư duy kiểm chứng và tôn trọng người đọc./
